Prof. Dr. R. Cengiz Derdiman
Yaş Düzeltimi Tanımı ve Ön Bilgi
Hukukumuzda yaş düzeltimi kişilerin nüfus kütüğüne yanlış kaydedilmiş olan doğum tarihlerinin, yaşlarının küçülmesi ya da büyümesi sonucunu doğuracak şekilde değiştirilmesidir. Yaş düzeltimine, yaş tashihi de denilebilir.
Yaş düzeltimi, memurların hem istekleriyle veya malulen emekli olabilmeleri hem de resen ya da yaş haddinden emekli edilmeleri açısından önemli sonuçlar doğurur. Örneğin memuriyette iken yaş düzeltimi, resen ya da yaş haddinden emeklilikte olduğu gibi hem yaş açısından hem de hizmet süresinin belirlenmesi açısından etkili olabilecektir. Dolayısıyla, aşağıda yeri geldiğinde görüleceği üzere, emeklilikte yaş düzeltiminin hem emeklilik yaşını hem hizmet yıllarını hem de hizmet süresince sosyal güvenlik kurumuna ödenmesi gereken pirim ya da keseneklerin miktarını değiştirebileceği açıktır. Bu nedenlerle aşağıda, hukukumuzda çok fazla incelenmeyen yaş düzeltiminin emekliliğe etkisi ele alınmıştır. Ayrıca bu yazıda; yaş düzeltiminin emekliliğe etkisini, emeklilik türüne yer vermek yerine, genel olarak ele emeklilik kapsamında ele alınmıştır.
Emeklilik ve Emekli Aylığı İçin Genel Şartlar
Emeklilik memuriyetten kanunlarda öngörülen süreyi tamamlayarak ayrılanların hukuki statüsüdür. Emeklilik, kişinin aktif şekilde yer aldığı çalışma hayatından çekilmesi sonucunu doğurmakta,[1] kişiyi emekli statüsüne sokmaktadır. Emeklilik aylığı da emekli olanlara, emeklilik sonrasında ödenen aylıktır.[2] Yalnız, günümüzde, emekli olmak ile emekli aylığını hak etmek farklı hale gelmiştir. Buna göre, memurların emekli aylıklarını hak edebilmeleri için, kanunlarda öngörülen;
1-) En az süre kamu kurum ve kuruluşlarında çalışmaları,
2-) Çalıştıkları süre kadar ödeme yapmaları,
3-) Belli bir yaşı doldurmaları,
Şartlarının birlikte gerçekleşmesi gerekmektedir.
Memurların çalıştıkları süre kadar ödeme yapmaları, 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanuna (ESK’ya) göre aylık “emekli keseneği” ödemek; 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Hakkında Kanuna (SSGSSK’ya) göre de günlük prim ödemek şeklinde olmaktadır.
SSGSSK yürürlüğe girmeden evvel memuriyete girenler ve SSGSSK yürürlüğe girdikten sonra da memuriyeti devam edenlere, SSGSSK’la kaldırılan hükümleri de dâhil ESK’nın uygulanması gerekmektedir. Bu ESK’ya göre, ilk kez emeklilik için ayrıca yaş hadlerinin konduğu 2002 yılından evvel emekliliğe hak kazanmış olanlar sadece süreyi doldurup emekli olunca emekli aylığına hak kazanabilmekteydiler. Fakat günümüzde, tüm sosyal güvenlikte olduğu gibi ESK’ya tâbi olup da 2002 yılından sonra emekliliğe hak kazanan memurların, çalışacakları yıl ve yaş miktarları kademeli biçiminde artırılmıştır.
SSGSSK da emeklilikte yaş ve sürenin birlikte tamam olmasını emekli aylığına hak kazanma şartı olarak almıştır. Bu bilgilere göre, günümüzde artık SSGSSK’la kaldırılan hükümleri de dâhil ESK’ya ya da SSGSSK’ya tabi olan memurlar için emekli aylığı almaya hak kazanmak, belli süre çalışmak ve belli bir yaşı doldurmak şartlarının birlikte gerçekleşmiş olması gerekmektedir.
Hal böyle olunca, yukarıda da dile getirildiği üzere, memurlukta emeklilik açısından yaş düzeltme, hem emekli keseneklerinin miktarı ve hem de doldurulması gereken yaş bakımından etkili olmaya başlamıştır. Yaş düzeltimi her ne kadar sadece yaş bakımından etkiliymiş gibi görünse de yaş düzeltimi re’sen emeklilik gibi belli bir sürenin doldurulmasıyla idare tarafından emekli edilmek bakımından etkili olacağı açıktır.
Yaş Düzeltimlerine İlişkin Yasal Hükümler
Emeklilik süresinin ve yaşının belirlenmesinde yaş düzeltimleri (yaş tashihleri), SSGSSK’la kaldırılan hükümleri de dâhil ESK’nın 105. maddesinde ve SSGSSK’nın 57. maddesinde düzenlenmektedir:
SSGSSK’la kaldırılan hükümleri de dâhil ESK’nın 105. maddesine göre, “Emeklilik hakkı tanınan bir vazifeye ilk defa tayin sırasında kurumlara gösterilen nüfus hüviyet cüzdanlarında yazılı doğum tarihleri, eğer 18 yaşını tamamladıktan sonra yaş düzeltilmesi yapılmış ise 18 yaşının doldurulması tarihindeki doğum tarihleri, …esas tutulur.” Madde hükmü, farklı doğum tarihlerinde nüfus kütük kayıtlarını, bunlarda da farklılık varsa eski kayıtları esas almaktadır. Ayrıca 18 yaşından evvel yapılan yaş düzeltmelerine ilişkin idare makamları ya da mahkeme kararlarının yaş düzeltmelerinin nazara alınabileceğini belirtmektedir. Maddeye göre, “ancak, doğum tarihlerinde, iştirakçiler için 18 yaşın doldurulmasından sonra, …geriye doğru bir yıl içinde yapılan düzeltmeler, nazara alınmaz.”
SSGSSK’nın 57/2 ve 57/3 maddelerine göre genel olarak belirtmek gerekirse, ESK’ya veya SSGSSK’ya tabi “ilk defa … yaşlılık … sigortalarına tâbi olduğu tarihte, nüfus kütüğünde kayıtlı bulun(ul)an doğum tarihleri, … esas alınır.” Memurların gerek ESK’ya gerekse SSGSSK’ya “tâbi olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten sonraki yaş düzeltmeleri dikkate alınmaz.”
Yaş Küçültmesi veya Yaş Büyültmesi Bakımından Durum
Bu durumda, her iki kanun hükmü de, hem yaş küçültmesi hem de yaş büyültmesi şeklindeki tüm yaş düzeltimlerini (yaş tashihlerini) yasak kapsamına almıştır. Anayasa Mahkemesinin (AYM’nin) 18.01.2005 tarihli ve esas: 2005/4, karar: 2005/7 sayılı kararındaki “genel” ifadeyle; “doğum tarihlerinde yapılan yaş düzeltmelerinin, sigortalılara aylık bağlanmasında dikkate alınmayacağı öngörülmektedir.” Hattâ kamu makamlarının açtıkları dava ile yapılan yaş düzeltimini idarenin nazara almasını icap ettiren Ankara 7. İdare Mahkemesi 4.6.1991 günlü ve E:1990/2200, K:1991/1143 sayılı kararı, Danıştay 10. Dairesinin 17.02.1993 tarihli ve esas: 1991/4476, karar: 1993/668 sayılı kararıyla bozulmuştur. Bozma gerekçesinde, kanun hükmü uyarınca, 18 yaşını doldurduktan sonra yapılan yaş düzeltmelerinin her ne sebeple olursa olsun dikkate alınmasına imkân olmadığı yönünde ifadelere yer verilmiştir.[3]
Yargı Kararları ve Değerlendirme
Fakat yaş düzeltimlerinin (yaş tashihlerinin) emeklilik işlemlerinde nazara alınması yöndeki yargı kararları da yok değildir:
Örneğin, Yargıtay 10. Hukuk Dairesi 29.05.2003 tarihli ve esas: 2003/3517, karar: 2003/4515 sayılı kararında, düzeltme hakkını suistimal eden ya da muvazaalı (irade fesadı içeren) yaş düzeltmeleri dışında kalan yaş düzeltmelerinin nazara alınmasına hükmetmiştir.[4] Bu karar, yasaklayıcı hükümlerin ancak bir hakkı kötüye kullanma halinde yasaklayıcı anlam ifade ettiğini belirtmektedir. Hal böyle de olsa, bu kararın, kanunların açık yasaklayıcı hükümlerine aykırılık teşkil ettiği noktasında eleştirilebilmesi kaçınılmazdır. Çünkü Yaş tashihinin amacı ve sonuçları, Yargıtay ilgili Hukuk Dairesinin verdiği kararda dayandığı gerekçeyi haklı kılar vaziyette görülmemektedir. “Yasa yapıcı tahsis işlemlerini temelli bir esasa bağlamayı ve aylık ile gelir bağlama süreçlerinde yaş tashihi yolu ile suiistimallerin oluşmasını önlemeyi amaçlamıştır.”[5] Yaş düzeltmelerle yaş küçültmesi daha fazla emekli keseneği kesilmesine ama emekli aylığında ve ikramiyesinde yıl farkı itibarıyla keseneğe oranla daha fazla artışa sebep olacaktır. Yaş büyültmesi de erken emekliliğe ve emekli keseneklerinin tam olarak ödenmeden emekliye ayrılabilmeye sebep olacaktır. Yaş büyültmesi ya da küçültmesi şeklindeki her türlü düzeltimin emeklilikte hesaba katılması, yaş düzeltimi olmayan emsallere nazaran eşitsizlik de oluşturmuş olacaktır. Tüm bu sakıncalar, yukarıdaki yasal hükümlerle konulan şekildeki yaş düzeltmesi yasağı ile ortadan kaldırılmış olmaktadır.
AyM de, yaş düzeltimlerinin (tashihlerinin) Anayasa aykırı olmadığına karar verirken; düzeltimin emekliliğe etki etmemesini, sosyal güvenlik sisteminin kimi aksaklıklara yol açmadan sürdürülmesi amacına yönelik düzenleme olarak görmüş, herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna bağlı olarak çalışanlardan ilk defa çalışmaya başladıkları tarihten sonra yaş düzeltmesi yaptıranlar arasında farklılık da yaratmadığından eşitlik ilkesine bir aykırılığın da olmadığını belirtmiştir.
Sonuç Yerine
1-) Yasal Hükümler Bakımından:
SSGSSK’ya göre, emeklilik için doldurulması gereken yaş ve sürenin hesap edilmesinde, ilk kez sosyal güvenlik kurumu ile irtibat kurulan tarihten sonra düzeltilmiş yaş değil, düzeltmeden evvelki yaş hesaba katılacaktır. Buna göre, memuriyete başlamadan evvel yapılan yaş düzeltmeleri, emeklilik hesabında nazara alınmaktadır.
SSGSSK’nın yürürlüğe girdiği Ekim 2008’den evvel memur olup bu sıfatları devam edenlere uygulanacak ESK’ya göre ise, 18 yaşından sonra yapılan yaş düzeltmeleri emeklilik hesabında nazara alınmayacaktır. SSGSSK’la kaldırılan hükümleri de dâhil ESK’nın 105/2. maddesine göre, 18 yaşın doldurulmasından evvel alınmış olmak şartıyla, alınan mahkeme kararları emeklilikte yaş düzeltimini hesaba katmayı gerektirecektir.
2-) Uygulanacak Yasal Hükümlerin Belirlenmesi Bakımından:
SSGSSK’nın geçici 4/4. maddesi; bu kanun yürürlüğe girmeden evvelden beri memuriyeti devam edenlere, SSGSSK’da (kanundaki ifadeyle), “aksine bir hüküm bulunmadığı takdirde”, SSGSSK’yla kaldırılan hükümleri de dâhil ESK hükümlerinin uygulanacağını belirtmektedir. SSGSSK’da ESK’nın 105. Maddesindeki hükümlerden farklı ve aksi hüküm içermektedir. Bu nedenle, ESK’ya tabi olanlar da dahil olmak üzere SSGSSK 4/1-c maddesi kapsamındaki tüm kamu görevlileri sadece için memuriyete girene kadar yapılan yaş düzeltimlerinin emekliliğe etki edeceği kabul edilmiş olacaktır. Tersinden söylenecek olunursa; ESK ve SSGSSK’ya tabi olan tüm kamu görevlileri için, ancak kamu görevlerine girişten sonra yaş düzeltmesinin emeklilik süre hesabında nazara alınamayacaktır.[6] Bu iddiaya göre ESK’nın 105. maddesindeki “18 yaşın doldurulmasından sonra, …geriye doğru bir yıl içinde yapılan düzeltmeler, nazara alınmaz.” Hükmü de zımnen kalkmış olmaktadır.
Hukuka uygun olduğu dayanaklara bağladığımızı değerlendirdiğimiz yukarıdaki iddalarımıza rağmen, uygulamada aksi şekilde farklılık bulunmaktadır: Uygulamada; yukarıda dile getirdiğimiz iddialarımızın aksine, kaldırılan hükümleri de dâhil ESK’ya tabi kamu görevlileri, SSGSSK’yla kaldırılan hükümleri de dâhil ESK’nın 105. Maddesine tabi kabul edilmektedirler.
3-) Konu İle İlgili İdari İşlemler ve Yargı Kararları Bakımından:
Yukarıda değinilen hükümlerden, 18 yaşından sonra yapılacak yaş düzeltimlerine ilişkin yargı kararlarının emekliliğe etkisinin olmayacağı sonucu çıkarılamaz. Ancak aynı konuda idari kararların etkisiz olması gerektiği sonucuna da varılabilir.
Bu iddialarımızı aşağıdaki hukuki argümanlarla gerekçelendirmek mümkündür:
1-) SSGSSK’yla kaldırılan hükümleri de dâhil ESK, yukarıda belirtildiği gibi, 105/1. maddesinde “18 yaşını tamamladıktan sonra yaş düzeltilmesi yapılmış ise 18 yaşının doldurulması tarihindeki doğum tarihleri, …esas tutulur” demiş, ama bunun “aksi hiçbir durumun kabul edilemeyeceği” gibi sınırlayıcı bir edat ya da ifade kullanmamıştır. Örneğin ESK, yukarıdaki alıntı cümlede, “ise” kelimesinden sonra “sırf”, “ancak” veya “sadece” gibi bir edat kullanmamıştır.
Buna göre:
1a-) İdari makamlarca kanunlardaki yasaklar aleyhine yapılabilecek hiçbir düzeltme ya da yaş düzeltimini hesaba katmak, kabul edilemez. Çünkü, Anayasanın 8. maddesi gereği kanunları uygulamak yürütme ve alt mekanizma olarak idarenin yetkisi ve görevidir. Takdir yetkisi vermeyen bir kanun hükmü, öngördüğünün aksine bir uygulamaya da imkân vermez.
1b-) 18 yaşını doldurduktan; hatta SSGSSK açısından memuriyete girdikten sonra yapılan yaş düzeltimlerinin emekliliğe etki edeceğine ilişkin yargı kararlarını uygulamaktan başka seçenek kabul edilemez.Şöyle ki;
(1) Anayasanın 138 maddesi gereğince, yargı kararları tüm kurum ve kuruluşları bağlar. Aksi yorum, Anayasaya açıkça ve bariz bir şekilde aykırı, bu sebeple de mutlak butlanla (yok hükmünde sayılmayla) sakattır. Çünkü, açık, bariz ve ağır bir şekilde sakatlığından dolayı hukuka aykırı olan işlemler, hukuken yoklukla malul görülmesi gereken işlemlerdir.[7]
(2) Emeklilik, Anayasanın 60. maddesi ile korunan temel hak olup, yine Anayasanın 13. maddesi gereğince bu kapsama giren emeklilik hakları ancak kanunla sınırlandırabilir. Kanunda açık ve somut olmayan ve anlaşılamayan sınırlamanın kapsamı bulunurken; kişilere lehine, onlara yararlandırıcı imkân ve konum verecek şekilde yoruma başvurulmalıdır. Çünkü, temel hakların kullanılmasında sınırlama halleri Anayasada, sınırlı ve istisnai şekilde belirtilmiştir. Yukarıda belirtilen kanunların kapsamları belirsizlik addedilebilecek kimi ifadeleri kişiler lehine yorumlanarak bulunmalıdır.
Tüm bunlar;
a-) SSGSSK’yla kaldırılan hükümleri de dâhil ESK’ya göre, 18 yaşını geçmiş iken yapılmış yaş düzeltmeleri ve SSGSSK kapsamında memuriyette iken yapılan yaş düzeltimlerinin emekliliğe etki edeceğine ilişkin yargı kararlarının uygulanmasının zorunlu olduğunu göstermektedir.
b-) Hatta; kanaatimizce, SSGSSK’yla kaldırılan hükümleri de dâhil ESK’nın 105. maddesindeki “18 yaşın doldurulmasından sonra, …geriye doğru bir yıl içinde yapılan düzeltmeler, nazara alınmaz” hükmü de, bu şekilde yapılan yaş düzeltimlerinin emeklilik hesabına katılacağına dair bir yargı kararını nazara almaya engel olarak görülemez; görülmemelidir.
[1] Leena Maxin, Jürgen Deller, “Beschäftigung statt Ruhestand: Individuelles Erleben von Silver Work”, Comparative Population Studies – Zeitschrift für Bevölkerungswissenschaft Jg. 35, 4, 2010, ss: 767-800, s. 771.
[2] R. Cengiz Derdiman, İdare Hukuku, 6. Baskı, Aktüel Yayınları, Bursa, 2017, s. 313.
[3] Emsal Yargı kararları, http://www.emsalyargi.com/danistay.php?tpage=b26e91c5ae43cf2c&page= 211689e36e 0aff4f&karar=8c44e777fefc478d&search=ya%C5%9F+tashi, erişim tarihi: 18.10.2017
[4] Ali Güzel-Ali Rıza Okur-Nurşen Caniklioğlu, Sosyal Güvenlik Hukuku, 16. Bası, Beta Yayınları, İstanbul, 2016, s. 507, dipnot: 74.
[5] Onur Tok-Bünyamin Esen, “Sosyal Güvenlik Mevzuatında Yaş Düzeltmesi ve Emekliliğe Etkisi” Mali Çözüm, Mart-Nisan, 2012, ss: 267-278, s. 272.
[6] Derdiman, adı geçen eser,, s. 313.
[7] Harmut Maurer, Allgemeines Verwaltungsrecht, 16. Überarbeitete und ergrænzte Auflage, Verlag C. H. Beck oHG, München, 2006, s. 265.
Dikkat :
1-) Bu makalenin, yasalara uygun şekilde kaynak gösterilip atıf yapılarak kullanılması hariç, rızamız ve iznimiz alınmadan başka yerlerde yayımlanamayacağını ve kullanılamayacağını hatırlatmak isteriz. Bu hususta Yasal Uyarı sayfasını da kontrol edebilirsiniz. 2-) Bu makaleye atıf yapılması halinde: R. Cengiz Derdiman, “Memurlarda Yaş Düzeltiminin Emekliliğe Etkisi”, Hukuki Yaklaşım Sitesi, ……………. Erişim Tarihi: ../../20..” Şeklinde kaynak gösterilmesi gerekmektedir. 3-) İznimiz ve rızamız alınması kaydıyla diğer kullanımlarda da mutlaka “Kaynak: R. Cengiz Derdiman, “Memurlarda Yaş Düzeltiminin Emekliliğe Etkisi”, Hukuki Yaklaşım Sitesi, ……………. Erişim Tarihi: ../../20.. Şeklinde kaynak gösterilmelidir.
