Prof. Dr. R. Cengiz Derdiman
Ön Bilgi
16 Nisan 2017’de halkoyuyla (referandumla) onaylanarak geçerli hale gelen Anayasa değişikliklerine ilişkin 6771 sayılı kanunun bazı maddeleri yayımı tarihinde girmiştir. Bu değişikliklerin geri kalan kısmından;
1-) Bazı hükümleri TBMM genel seçimleri ile Cumhurbaşkanlığı seçiminin birlikte yapılacağı seçim takviminin,
2-) Geri kalan kısmı da TBMM genel seçimleri ile birlikte yapılan seçimde seçilen Cumhurbaşkanının göreve,
Başladığı tarihten itibaren yürürlüğe girecektir.
Genel Olarak 6771 sayılı Kanunla Kaldırılan Askeri Yargıya İlişkin Hükümler
Anayasamıza göre askeri yargı, anılan Anayasa değişikliklerinden evvel askeri adli yargı ve askeri idari yargı olarak ayrılmaktaydı. Askeri adli yargıda ilk derece mahkemeleri askeri mahkemeler ve yüksek mahkeme de askeri Yargıtay olarak kurulmuştu. Askeri İdari Yargı da sadece bir yüksek mahkeme olarak Askeri Yüksek İdare Mahkemesi şeklinde kurulmuştu.
Bu mahkemelerin teşkilatlanma şekli konumuz olmadığından, değişiklikten evvelki Anayasal hükümlere göre görev ve yetkileri ile konumlarından bahsetmek yeterli olacaktır.
Anayasanın 6771 sayılı kanunla değiştirilmeden evvelki halinde göre:
1-) Askerî mahkemeler ve disiplin mahkemeleri tarafından yürütülmesi öngörülmüştü. Bu mahkemeler;
1a-) Asker kişilerin; askerî olan suçları ile bunların asker kişiler aleyhine veya askerî mahallerde yahut askerlik hizmet ve görevleri ile ilgili olarak işledikleri suçlara,
1b-) Asker olmayan kişilerin özel kanunda belirtilen askerî suçları ile kanunda gösterilen görevlerini ifa ettikleri sırada veya kanunda gösterilen askerî mahallerde askerlere karşı işledikleri suçlara,
İlişkin cezai davalara bakmakla görevli kılınmışlardı.
2-) Askerî Yargıtay, askerî mahkemelerden verilen karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Ayrıca, asker kişilerin kanunla gösterilen belli davalarına ilk ve son derece mahkemesi olarak bakmakla görevlendirilmişlerdi.
3-) Askerî Yüksek İdare Mahkemesi, askerî olmayan makamlarca tesis edilmiş olsa bile, asker kişileri ilgilendiren ve askerî hizmete ilişkin idarî işlem ve eylemlerden doğan uyuşmazlıkların yargı denetimini yapan ilk ve son derece mahkemesi olarak belirlenmişti. Ancak, askerlik yükümlülüğünden doğan uyuşmazlıklarda ilgilinin asker kişi olması şartı aranmamaktaydı.
Ülkemizde, kapsamı yukarıda kısaca açıklanan “askerî yargının yargı bütünlüğü, tabiî hâkim, hâkim bağımsızlığı ve teminatı ilkeleriyle bağdaşıp bağdaşmadığı tartışma konusu olmuştur.”[1] Örneğin, hâkim teminatı gibi hususlar tam sağlanmadıkça, askeri yargının varlığı mahkemelerin bağımsızlığını bile olumsuz etkileyici sonuç doğurur. Askeri hâkimlerin emeklilik yaş hadlerinin kanunla belirlenmesine ilişkin Anayasal kural güvenceyi daha çabuk değiştirilebilecek kanuna bırakarak askeri hâkim teminatına olumsuz bir katkıda bulunmuştur. Askeri hâkimlerin, mahkeme başkanlığı gibi görevlere gelmekte kıdemin, rütbe yükselmelerinde askeri teşkilatın etki edebilmesi gibi hususlar askeri yargının bağımsızlığını olumsuz etkileyen unsurlardı. “sivil kişilerin asker kişilerle ilişkilerinde ya da askerî işlerle ilgili olarak askerî yargıda yargılanmaları askerî yargıyı daha özerk bir hale getirmiş durumdaydı.[2]
Sonuç itibarıyla Anayasa değişikliklerine göre, bu değişikliklerin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren askeri yargıya ilişkin hükümler, 6771 sayılı kanunun geçici 21/E maddesindeki somut ifadeyle, “Askerî Yargıtay, Askerî Yüksek İdare Mahkemesi ve askerî mahkemeler kaldırılmıştır.”
Kaldırılan Hükümlerin Yürürlük Tarihi
Anayasanın, askeri mahkemeler, askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesinin kaldırıldığına ilişkin olan ve 6771 sayılı kanunla eklenen geçici 21/E maddesi, bu Anayasa değişikliklerinin yayımı tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir.
Hükümlerin Kaldırılmasının Sonuçları
1-) Bu mahkemelerin yukarıdaki hükümlere göre kaldırılmış olması, artık muhakeme (yargılama) faaliyetlerini de kaldırıldıkları tarihten itibaren sona erdirmiştir. Buna göre, artık, 16 Nisan 2017’de halkoyuyla kabul edilen Anayasa değişikliklerinin yayımı tarihinden itibaren, kaldırılan mahkemelerdeki muhakeme işlemleri sona ermiştir.
2-) 16 Nisan 2017’den sonra, Anayasanın Anayasa değişikliklerinden evvelki hükümlerine göre askeri yargı mercilerine başvuruyu gerektirecek her türlü dava, adli ya da idari yargı düzeninde açılacaktır. Daha açık bir ifade ile;
2a-) Askeri suç teşkil ettiği iddia edilen işlemlerden dolayı evvelden askeri mahkemelerin yetkili olduğu fiiller için artık, görevli ve yetkili ceza mahkemesi nezdinde Cumhuriyet Başsavcılıklarınca soruşturulacak, gerekli görüldüğünde açılacak kamu davası üzerine kavuşturma ve muhakeme işlemleri görevli ve yetkili ceza mahkemesinde yapılacaktır.
2b-) Askeri Yargıtayın bakması gereken işlere, duruma göre, Yargıtay Ceza daireleri, Yargıtay Ceza Genel Kurulu ve içtihat birleştirmelerinde de Yargıtay Büyük Genel Kurulunda bakılacaktır.
2c-) Doğrudan Askeri Yüksek İdare Mahkemesine açılması gereken davalar hariç olmak üzere, Askeri Yüksek İdare Mahkemesine açılması gereken diğer davalar, görevli ve yetkili idari yargı merciine açılacaktır. Doğrudan Askeri Yüksek İdare Mahkemesine açılması gereken davaların da Danıştayın İlgili Dairesinde açılması uygun olacaktır. Askeri Yüksek İdare Mahkemesinin verdiği kararlara karşı yine bu yargı yerine yapılan başvurulara ilişkin dosyalar Danıştaya gönderilecektir.
3-) Anayasaya Anayasa Değişiklikleri ile eklenen geçici 21/E maddesine göre;
3a-) Kaldırılan bu mahkemelerde görev yapan hâkimlerin, askeri mahkemelerin kaldırılmasından itibaren dört ay içinde; Askerî Yargıtay ve Askerî Yüksek İdare Mahkemesinin askerî hâkim sınıfından Başkan, Başsavcı, İkinci Başkan ve üyeleri ile diğer askerî hâkimler (yedek subaylar hariç) tercihleri ve müktesepleri dikkate alınarak;
(1) Hâkimler ve Savcılar Kurulunca adli veya idari yargıda hâkim veya savcı olarak atanabileceklerdir.
(2) Aylık, ek gösterge, ödenek, yargı ödeneği, ek ödeme, malî, sosyal hak ve yardımlar ile diğer hakları yönünden emsali adli veya idari yargıya mensup hâkim ve savcılar, bunların dışındaki hak ve yükümlülükler yönünden ise Anayasa değişikliklerine ilişkin 6771 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihteki mevzuat hükümleri uygulanmaya devam edilmek suretiyle Millî Savunma Bakanlığınca mevcut sınıflarında, Bakanlık veya Genelkurmay Başkanlığının hukuk hizmetleri kadrolarına atanacaklardır.
3b-) Kaldırılan askerî yargı mercilerinde görülmekte olan dosyalardan; kanun yolu incelemesi aşamasında olanlar ilgisine göre Yargıtay veya Danıştaya, diğer dosyalar ise ilgisine göre görevli ve yetkili adli veya idari yargı mercilerine dört ay içinde gönderilecektir.
4-) Askerî Yargıtay ve Askerî Yüksek İdare Mahkemesinden Anayasa Mahkemesi üyeliğine seçilmiş bulunan kişilerin herhangi bir sebeple görevleri sona erene kadar üyelikleri devam edecektir.
Dipnotlar
[1] R. Cengiz Derdiman, Anayasa Hukuku, 3. Baskı, Alfa Aktüel yayınları, Bursa, 2013, s. 467.
[2] Cristian, Rumpf, Türk Anayasa Hukukuna Giriş, Turhan Kitabevi Yayınları, Ankara, 1995, s. 118.
Dikkat :
1-) Bu makalenin, yasalara uygun şekilde kaynak gösterilip atıf yapılarak kullanılması hariç, rızamız ve iznimiz alınmadan başka yerlerde yayımlanamayacağını ve kullanılamayacağını hatırlatmak isteriz. Bu hususta Yasal Uyarı sayfasını da kontrol edebilirsiniz. 2-) Bu makaleye atıf yapılması halinde: R. Cengiz Derdiman, “Anayasa Değişikliğinin Askeri Yargıya Etkisi Bakımından Sonuçları”, Hukuki Yaklaşım Sitesi, ……………. Erişim Tarihi: ../../20.. Şeklinde kaynak gösterilmesi gerekmektedir. 3-) İznimiz ve rızamız alınması kaydıyla diğer kullanımlarda da mutlaka Kaynak: R. Cengiz Derdiman, “Anayasa Değişikliğinin Askeri Yargıya Etkisi Bakımından Sonuçları”, Hukuki Yaklaşım Sitesi, ……………. Erişim Tarihi: ../../20..
