Prof. Dr. R. Cengiz Derdiman
Soru Özeti/Kapsamı/İçeriği: Kamu görevlerine yeniden döndürülen emeklilerden emekli aylıkları ve/veya ikramiyesi geri İstenebilir mi? Kamu görevindeyken veya görevden çıkarıldıktan sonra istekleriyle emekli olanlarla idare tarafından isteğe bağlı olmaksızın emekli edilme seçeneklerine öngörülen hükümler farklı mıdır?
Sınırlama ve Genel Bilgi
Kamu görevinden çıkarıldıktan sonra(ki) istekleriyle ya da kamu görevindeyken zorunlu olarak ya da istekleriyle emekliye sevkedilenlerden görevlerine döndürülme mümkün olabilmektedir Bu yazıda, memuriyetlerine geri döndürülen emeklilerin emekli aylığı ve/veya ikramiyesinin geri istenemeyeceği gerekçeleri ile izah edilmektedir.
5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunu (ESK) hükümlerine tâbi olarak çalışmış olup SSGSSK’nın 4/1,c maddesine tabi olarak yeniden çalışmaya başlayanlar olabilmektedir. Bunlara, SSGSSK ile yürürlükten kaldırılan hükümleri de dâhil ESK hükümleri uygulanacaktır (SGK 2013; Danıştay 2012). Yazı esasen ESK kapsamında kaleme alınmıştır.
Bu yazı, bu sitede yayınlanan, emekliye ayrılanların kamu görevlerine dönüşe ilişkin yazımızın devamı olarak görülmelidir. Evvelâ söz konusu yazımızın okunması, bu yazının anlaşılmasını kolaylaştıracaktır.
1. Emekli Aylığı ve İkramiyesine Hak Kazanma
Emeklilik, kişinin çalışma hayatından çekilmesi sonucunu doğuran (Maxin-Deller, 771) bir sebep ve memurken görevinden ayrılanın girdiği yeni bir statüdür. Emeklilik, memurluğun sona ermesiyle elde edilen kendine has hak ve yükümlülükler doğurur (Derdiman, 438; Leppek, 112 ve devamı; Akgüner, 317, 318). Emekliye emekli aylığı bağlanır. Emekli, emeklilik ve sağlık sigortası içeren kesenekleri ödemekten de muaf hale gelir. Bunlara ESK’nın 89. maddesine göre, bir kısım istisnalar dışında ikramiye de ödenmektedir.
Kamu görevlerine tekrar döneceklerden emekli aylıkları göreve başladıkları tarihi takip eden ay başından başlamak üzere kesilecektir (ESK, m. 99). Ancak, 5335 sayılı kanun ve diğer bir kısım kanunlarda emekli aylığı kesilmeksizin çalışılabilme istisnaları mevcuttur.
2. Kamu Görevine Dönüşte Emekli Aylığı v/veya İkramiyesinin İdareye İadesi Sorunu
2.1. İadeye İlişkin Durum
Emekli aylığı, Sosyal Güvenlik Kurumu’nca (SGK) bağlanır. Emekli ikramiyesi ise nihayetinde memurun en son çalıştığı kurum bütçesinden karşılanmaktadır (ESK m. 89/9). SGK bir genelgesinin (SGK 2011) 14. maddesinde; yargı kararları ile emeklilik işlemi iptal edilenlere ödenmiş olan emekli ikramiyesi tutarlarının, ilgililerin kurumlarınca tahsil edilmesi gerektiği belirtilmiştir. Emekliye ikramiye ödeme işleminin göreve iadeyle ortadan kalkması, buna sebep gösterilmiştir (Altıntaş 2015).
2.2. İadenin Mümkün Olmayacağının Hukukî Dayanakları
1-) Esasen:
1a-) Danıştay da bir istişari kararında (Danıştay 2003) emekli aylığı ve ikramiyesinin iade edilmeden göreve dönüşün mümkün olabileceğine vurgu yapmıştır. Bu karara göre; “ödenen emekli ikramiyesinin geri istenilmesi, objektif iyiniyet kuralları, hakkaniyet ve hukuk devleti ilkeleriyle bağdaşmayacaktır.” Bu karar:
1aa-) Emeklilerin görevlerine dönüşlerinde emeklilik işleminin hiç gerçekleşmemiş kabul edilmesi;
1ab-) Buna göre hesaplanacak aylıklarından emekli aylığı olarak ödenen kısmın mahsup edilerek geri kalan kısmın kendilerine ödenmesi;
1ac-) Emekli ikramiyelerinin göreve dönenlerin kurumlarınca geri istenmemesi;
Gerektiğine hükmetmiştir.
1b-) 2003/36 sayılı Başbakanlık Genelgesi’nde (Başbakanlık 2003); Danıştayın yukarıdaki istişarî kararının uygulanması ve emekli ikramiyesinin istenmemesi öngörülmüştür.
1c-) Bir konuda üst makamın idari düzenleyici işleminin daha alt makamların işlemlerinden üstün olacağı (Derdiman, 26) kabul edilen bir ilke olup, bürokrasideki hiyerarşinin zorunlu sonucudur. Hatta üst makam, hiyerarşik dizilişten ziyade daha devlet teşkilat şemasındaki sıralamaya göre geniş anlamda daha üstte yer alan makam olarak anlaşılmaktadır (Derdiman, 26; Akyılmaz-Sezgin-Kaya, 84). Buna göre, Başbakanlık Genelgesi, SGK’nın genelgesini konuya ilişkin yönü itibarıyla zımnen ilga etmiştir ve bu durumda uygulanacak olan Başbakanlık genelgesidir.
2-) ESK’ya göre emekli aylığı ve ikramiyesi alıp da, 506 sayılı kanuna göre işçi olarak ya da 1479 sayılı kanunlara göre (Bağ-Kur’lu olarak) kendi hesabına çalışmaya başlamak mümkündür. Bu durumdakilerden emekli aylığı ve/veya ikramiye geri istenmemektedir. Bunlardan kamu kesiminde tekrar çalışacak olanlardan idarece emekli aylığı ve/veya ikramiesinin geri istenmesi eşitlik ilkesine aykırıdır. Kamu kesiminde yapılacak iş 506 ya da 1479 sayılı kanunlar kapsamında yapılacak iş ile içerik olarak aynı ise eşitlik ilkesi daha ağır şekilde ihlâl edilmiş olacaktır.
3-) Emekli Aylığı ve ikramiyesinin ödenmemesinin birkaç yönü vardır:
3a-) “Memurlara SGK’ca ödenen emekli ikramiyesi, çalışma hayatında istikrar ve devamlılığı sağlamak amacıyla ve sosyal devlet ilkesi gereğince yapılan bir ödeme türüdür” (AyM 2012). Emekli aylığı ve ikramiyesi Anayasadaki sosyal güvenlik temel hakkından doğan, yazısız, daha doğrusu “isimsiz temel hak ve özgürlük” (Sağlam, 2018) kapsamındadırlar. Temel haklardan hiçbir şekilde vazgeçilemeyeceği ve feragat edilemeyeceği ve bunlara dokunulamayacağı Anayasal (m. 12/1) ilkedir. Bu ilke göreve dönenlerden emekli aylığı ve/veya ikramiyesini istemeyi yasaklamış olmaktadır.
3b-) Kanunda olmayan yetki kullanılamaz. Memuriyete geri dönen emekliden emekli aylığı ve/veya ikramiye istenmesini emreden açık bir kanun hükmü yoktur. ESK’nın 89/5. maddesi, görevlerine döndükten sonra tekrar emekliye ayrılanların sadece sonradan geçen günleri için ikramiye ödeneceğini belirtmiştir. Bu, önceden alınan ikramiyenin istenemeyeceğini zımnen kabul etmiş de olmaktadır.
3c-) Emekli aylığı alanlara emekli ikramiyesi ödeneceği, yukarıda da belirtildiği üzere, ESK’nın (m. 89/1) yasal amir hükmüdür. Emekli kişilerin emekli aylığından ve/veya ikramiyesinden vazgeçmesi de mümkün değildir. Kaldı ki; görevinden ayrılan birisinin, geçimini sağlamak için emekli aylığı ve ikramiyesine ihtiyaç duyacağı açıktır. Sosyal güvenlik hakkının somut kazanımları olan bu tutarların hiçbirisinin geri alınması düşünülemez. Aksi hal Anayasanın başta; 12/1. ve kişinin maddi ve manevi varlığı geliştirme hakkını düzenleyen 17. maddelerine aykırı olacaktır.
3d-) Kişinin emekliliğinde idarenin hukuka aykırı bir tutumu etken olmuşsa, idare, “emekliye ayırma işleminden doğan” hukuksuzluklardan sorumludur. Dolayısıyla bu kapsamdaki emeklilikten doğan kazanımların iadesi de istenmemelidir. Görevdeyken isteğiyle emekli olanların göreve geri döndürülmesi seçeneğinde de, idare sadece kanunda açıkça yazılı hükümlere uymak durumundadır. Kanunlarda ise görevlerine geri döndürülen bu kişilerden emekli aylığı ve/veya ikramiyenin isteneceğine dair bir hüküm yoktur.
Sonuç
Görevinden çıkarıldıktan sonra istekle veya memurken istekleri olmaksızın emekliye sevkedilenlerden, yargı kararlarıyla ya da bir başka şekilde görevlerine iade edilenlerin emekli aylıkları ve/veya ikramiyeleri geri istenemez. Bunların göreve başlamaları için emekli aylıkları ve/veya ikramiyelerinin idareye geri ödenmesi şart koşulamaz. Bu şekilde göreve dönenlere, görevlerinden ayrı kaldıkları dönemde almaları gereken memuriyet aylıklarının emekli aylığından fazla olan kısımları da ödenmelidir.
* Bakınız: R. Cengiz Derdiman, “Emekli Olan Memurların Görevlerine Dönmeleri Mümkün müdür?”, Hukuki Yaklaşım Sitesi, http://www.hukukiyaklasim.com/sorularla-hukuk/emekli-olan-memurlarin-gorevlerine-donmeleri-mumkun-mudur/ (05.09.2018)
Kaynakça :
Akgüner, Tayfun 2014. Kamu Personel Yönetimi, 6. Basım, Der Yayınları, İstanbul.
Akyılmaz, Bahtiyar-Sezginer, Murat-Kaya, Cemil 2012. Türk İdare Hukuku, Genişletilmiş ve Güncellenmiş 3. Baskı, Seçkin yayınları, Ankara,
Altıntaş, Ahmet 2015. “Emeklilik İşlemi Yargı Kararıyla İptal Edilen Memura Ödenen Emekli İkramiyesinin İade Sorunu ve Çözüm Önerisi” E-Yaklaşım (/ Kasım 2013 / Sayı: 251), http://kasim20113.blogspot.com/2015/08/emeklilik-islemi-yarg-kararyla-iptal.html , (03.09.2018)
AyM 2012. Anaysa Mahkemesinin 08.11.2012 tarih ve esas: 2012/33, karar: 2012/174 sayılı Kararı.
Başbakanlık 2003. Başbakanlığın 2003/36 sayılı Genelgesi, nakleden: Altıntaş, Ahmet 2015. “Emeklilik İşlemi Yargı Kararıyla İptal Edilen Memura Ödenen Emekli İkramiyesinin İade Sorunu ve Çözüm Önerisi” E-Yaklaşım (/ Kasım 2013/Sayı: 251), http://kasim20113.blogspot.com/2015/08/emeklilik-islemi-yarg-kararyla-iptal.html , (03.09.2018)
Danıştay 2003. Danıştay Birinci Dairesinin 30.05.2003 tarihli ve esas: 2003/71, karar: 2003/69 sayılı kararı.
Danıştay 2012. Danıştay Onbirinci Dairesinin 13.02.2012 tarihli ve esas: 2010/7359, karar: 2012/905 sayılı kararı.
Derdiman, R. Cengiz 2015. İdare Hukuku, Genişletilmiş ve Güncellenmiş 5. Baskı, Aktüel Yayınları, Bursa.
Leppek, Sabine, Beamtenrecht, 11. Auflage, C. F. Müller, eine Marke der Verlagsgruppe Hütig Jehle Rehm GmbH, Heidelbreg, München, Landsberg, Frechen, Hamburg, 2011.
Maxin, Leena-Deller, Jürgen 2010. “Beschäftigung statt Ruhestand: Individuelles Erleben von Silver Work”, Comparative Population Studies – Zeitschrift für Bevölkerungswissenschaft Jg. 35, 4, 2010, ss: 767-800
SGK 2011. Sosyal Güvenlik Kurumunun 24.03.2011 tarih ve 2011/32 sayılı Genelgesi, www.sgk.gov.tr, nakleden: Altıntaş, Ahmet 2015. “Emeklilik İşlemi Yargı Kararıyla İptal Edilen Memura Ödenen Emekli İkramiyesinin İade Sorunu ve Çözüm Önerisi” E-Yaklaşım Kasım 2013 / Sayı: 251, http://kasim20113.blogspot.com/2015/08/emeklilik-islemi-yarg-kararyla-iptal.html , (03.09.2018)
SGK 2013. Sosyal Güvenlik Kurumunun 2013/11 sayılı Genelgesi.
Sağlam, Fazıl 2018. 2001 Anayasa Değişikşiklerinin Yaratabileceği Bazı Sorunlar ve Bunların Çözüm Olanakları, Anayasa Yargısı, http://www.anayasa.gov.tr/files/pdf/anayasa_yargisi/anyarg19/fsag lam.pdf, 30.08.2018
Dikkat :
1-) Bu yazının, yasalara uygun şekilde kaynak gösterilip atıf yapılarak kullanılması hariç, rızamız ve iznimiz alınmadan başka yerlerde yayımlanamayacağını ve kullanılamayacağını hatırlatmak isteriz. Bu hususta Yasal Uyarı sayfasını da kontrol edebilirsiniz.
2-) Bu makaleye atıf yapılması halinde:
R. Cengiz Derdiman, “Memuriyetlerine Döndürülenlerin Emekli Aylıkları ve/veya İkramiyeleri Geri İstenebilir mi?”, Hukuki Yaklaşım Sitesi, ……………. Erişim Tarihi: ../../20..
Şeklinde kaynak gösterilmesi gerekmektedir.
3-) İznimiz ve rızamız alınması kaydıyla diğer kullanımlarda da mutlaka:
Kaynak: R. Cengiz Derdiman, “Memuriyetlerine Döndürülenlerin Emekli Aylıkları ve/veya İkramiyeleri Geri İstenebilir mi?”, Hukuki Yaklaşım Sitesi,……………. Erişim Tarihi: ../../20..
Şeklinde kaynak gösterilmelidir.
