Prof. Dr. R. Cengiz Derdiman
Soru Özeti/İçeriği: Memuriyette iken verdiği dilekçe ile emekli olan bir kimsenin görevine tekrar dönmesi mümkün müdür? Bu konuda yasal düzenlemeler nasıldır? Daha açık olarak; kamu görevinden çıkarıldıktan sonraki talepleriyle emekli olanlardan çıkarılma sebebi ortadan kalktığından dolayı görevine iadesi söz konusu olanların emeklilikleri göreve dönüş engeli olarak görülebilir mi?
Kapsam ve Sınırlama
Bu yazı, başlıktaki soruya verilen ve sadece memurların emeklilikten sonra memuriyete dönüşleri ile ilgili konuları kapsayan cevap mahiyetindedir. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun (SSGSSK’nın) geçici 4. maddesi, 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanununun (ESK’nın) kaldırılmış hükümleri ile birlikte uygulanmaya devam olunacağı istisnaları belirtmektedir. SSGSSK, bilahere yapılan yasal düzenlemelere göre, 01.10.2008’de yürürlüğe girmiştir SSGSSK m. 108/1-d). Genel olarak; bu tarihten evvel memuriyette olan ya da emekli olanlara, (kaldırılmış hükümleri de dahil) ESK’nın, SSGSSK’ya aykırı olmayan hükümleri uygulanmaya devam olunacağı söylenebilir. Günümüzde 2017 veya 2018 tarihleri itibarıyla emekli olanların ya da emekliliği hak edenleri tamamlamaları gereken süreler düşünülecek olursa, konuya büyük bir ihtimalle ESK’ya göre yaklaşmak gerekecektir.
Diğer taraftan, hukukumuzda kişilerin görevdeyken emekli olmaları esas olmakla birlikte, görevden çıkarılmış bir kimsenn emekli olabilmeleri de muhtemeldir.
Bu nedenlerle cevapta; kamu gürevindeyken ve kamu görevinden çıkarıldıktan sonra emekli olanların görevlerine dönüp dönemeyecekleri birlikte incelenmektedir. Emekli olanlardan görevlerine geri dönen ya da döndürülenlerin aldıkları emekli aylıkları ve ikramiye veya toptan ödemelerin akıbeti ise ayrı bir yazı konusudur.
1. Genel Bilgi
Hukukumuzda ESK ve SSGSSK’ya göre, memurların kamu görevindeyken verecekleri dilekçe ile, yaş, süre ve prim ödeme yönünden yeterli şartları taşımalarından itibaren istekleri ile emekliye ayrılabilmeleri mümkündür. Kamu görevinden herhangi bir sebeple çıkarılan memurlardan bu şartları taşıyanlar da idari makamlara verecekleri dilekçe ile, istekleri üzerine emekli olabilmektedirler.
2. Emekli Memurların Görevlerine Dönüşleri
2.1.1. Kamu Görevindeyken Emeklilik Bakımından
ESK, ek 11. Maddesinde, emekli memurların görevlerine dönüşlerine imkan sağlamaktadır. Fakat, bu yasal hükümden sonra yürürlüğe giren 5335 sayılı kanunun 30. maddesine göre; emekli memurlar genel bütçeli, katma bütçeli kamu kurum ve kuruluşlarına döner sermayelerin, kefalet sandıklarının, sosyal güvenlik kurumlarının ve bütçeden yardım alan kuruluşların kadrolarına açıktan atanamayacaklardır. Kanunda yer alan katma bütçeli kuruluşlar, bugünkü fonksiyonel benzerliği bakımından “özel bütçeli” kuruluşları (bakınız: Derdiman, 2010: 7, dipnot: 13); genel bütçeli kuruluşlar tabirinden de “5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrolü Hakkında Kanunun (KMYKK’nın) “1” (bir) sayılı cetvelinde sayılan genel bütçeli kuruluşlar”ı (Danıştay 2010) anlamak gerekmektedir. Yukarıdaki yasal hükümlerin dışında kalacak olan, örneğin, mahalli idarelere (Danıştay 2010) veya yükseköğretim kurumlarına veya diğer tüm kuruluşlara yapılacak atamalarla Cumhurbaşkanı tarafından yapılacak tüm atamaların, bu yasağın kapsamı dışında olduğu söylenebilir.
Yukarıdaki tüm yasal hükümlerin değerlendirilmesinde göre, kişilerin yasak kapsamında girmeyen yerlerden emekli olmaları halinde görevlerine geri dönebilmeleri mümkün olabilecektir.
2.1.2. Kamu Görevinden Çıkarıldıktan Sonra Talep Edip de Emekli Olanlar Bakımından
2.1.2.1. Genel Olarak Usûl ve Şartlar
Kamu görevinden çıkarılanların görevlerine iadeleri; atamaya yetkili amirin, bir idarî yargı merciinin kararının uygulanmasına ilişkin olan ya da doğrudan tesis ettiği yeni bir atama işlemi ile olur. Mahkeme kararlarına tüm makam ve merciler uymak zorunda olduklarından, emekliye ayrılan kimsenin göreve dönmelerini gerektiren bir yargı kararının idare tarafından uygulanması gerekmektedir.
Ülkemizde 15 Temmuz 2016’da yaşanan hain darbe girişiminden sonra bir çok memur OHAL KHK’larıyla ya da OHAL KHK’larına dayanan işlemlerle görevlerinden çıkarılmışlardır. Bu KHK’lar bilahere kanunlaştırılmışlardır. Görevden çıkarılanlardan, FETÖ/PDY veya başka bir terör örgütü ile irtibat ve iltisakı bulunmadığı tespit edilenler, OHAL Komisyonunun kararlarıyla ya da (bilahere kanunlaştırılan) OHAL kanun hükmünde kararnameleri (KHK’ları) ile görevlerine iade edilmişlerdir. Günümüzde, herhangi bir terör örgütü ile irtibat ve iltisakları bulunmadığı tespit edilenleri de “Olağanüstü Hal Komisyonu” görevlerine döndürmektedir {(685 sayılı KHK ve bunun kanunlaştığı) 7075 sayılı kanun itibarıyla: 1-) Kamu görevinden çıkarılanlarla ilgili henüz karar vermediği dosyalar bakımından OHAL Komisyonunun inceleme süreci aynı şekilde devam etmektedir. 2-) Göreve iade talepleri Komisyonca reddedilenlere, yargı yolları açık tutulmuştur}.
2.1.2.2. Emekliliğin Göreve Dönüşe Engel Olmayacağına İlişkin Gerekçeler
1-) Kanun ya da eşiti bir metinle göreve döndürülmesi kişi lehine bir işlem olduğundn, bu şekilde bir iade işlemi, emeklinin göreve başlatılmasını da gerekli kılar. Kaldı ki özel bir konuyu düzenletyen kanun ya da eşiti bir metin, önceki kanun ya da eşiti bir metni zımnen ilga etmiş olacağından, yukarıda yer alan daha eski mevzuat göreve iade engeli olarak görülemez. Nitekim örneğin internette elde edilen bilgiye göre, 679 sayılı KHK ile görevinden çıkarıldıktan sonra emekli olan bir kamu görevlisi 692 sayılı KHK ile görevine iade edilmiştir (Memurlar… 2017).
2-) Olağanüstü hal Komisyonun görev ve yetkisi; kişilerin görevlere dönüp dönemeyeceklerini sadece görevden çıkarılma sebebinin mevcut olup olmadığını araştırıp, sonuca göre kabul ya da ret kararlarından birisini vermekle sınırlıdır. Bu komisyon 685 sayılı olağanüstü Hal KHK’sı ile Kurulduktan sonra, dayank olan bu KHK 7075 sayılı Kanun olarak kanunlaşmıştır. Bu Komisyonunun emekli memurların göreve dönüşlerine de karar verdiği (Başvuruyorum 2018; 2018a) internet bilgileri mevcuttur. Komisyonun verdiği kararlar, bu yasal nitelikli metinlerle desteklenmiş kendine özgü kararlardır. Bu nedenle, verilen bir göreve iade kararı, idare, emeklililiği gerekçe göstererek uygulamaktan kaçınamaz.
3-) Mücbir sebep ya da beklenmeyen hal gibi olağanüstülüklerde yapılan işlemlerin içerdikleri zorunluluk sebebiyle kamu görevine iade yasağı kapsamı dışında kalmaları gerektiği söylenebilir (Derdiman 2018). Nitekim, Danıştay İçtihatları Birleştirme Kurulu, konuya ilişkin bir kararında, sıkıyönetimde görevlerinden çıkarılanların görevlerine hiçbir zaman dönemeyeceklerine ilişkin 2766 sayılı kanun hükmüne rağmen; bu tedbirinin, sıkıyönetim süresi ile sınırlı işleve sahip olduğuna vurgu yapmıştır (Danıştay 1989). Bu kararda, kamu görevinden çıkarılıp da emekli olanların görevlerine geri dönemeyecekleri gibi bir istisnaya da hiçbir şekilde değinilmemiştir (Danıştay 1989). Bu karar, bu şekildeki emeklilerin, yasal hükümlere göre, göreve dönüşlerinin mümkün olacağını da açıkça belirtmiştir. Sıkıyönetim, bir olağanüstü yönetim şekli olması sebebiyle; bu kararın, illet yönünden benzer olduğu kapsamda olağanüstü hal bakımından da geçerliğini koruduğu düşünülebilir.
Çünkü; Danıştay İçtihatları Birleştirme Kararları 2575 sayılı Danıştay Kanununa göre (m. 40/son) tüm kamu kurum ve kuruluşları ile idari yargı mercilerini bağlayıcı etkiye sahiptir.
4-) Kamu görevinden çıkarıldıktan sonra emekli de olan bir kimse bilahere 697 sayılı KHK ile göreve iade edilmiştir. İdarenin bu kararı emeklilik sebebiyle uygulayıp uygulamayacağı hususunda DPB, bu hükmün uygulanması gerektiğini belirtmiştir (DPB 2018). DPB, bu görüşte, bir kimsenin hür irade ile yapılması gereken emeklilik istemine, kamu görevinden çıkarılmış olmayı dolaylı müdahale olarak görmüştür. Ve bu şekilde oluşan “dolaylı illiyet bağı”ndan (DPB 2018) dolayı da, kamu görevinden çıkarıldıktan sonra emekli olan bir kimsenin göreve iadesi işleminin idare tarafından uygulanması gerektiğini belirtmiştir.
5-) Danıştay emekli kişinin, daha yüksek olması gerektiğini düşündüğü ek göstergesine ilişkin hatalı durum gerekçesiyle görevine tekrar dönmesi yönündeki yeni dilekçesinin kabul edilmesi gerektiğini belirtmiştir (Danıştay 2005). Danıştayın bu karar metninde “iradenin fesada uğrmış olması”ndan bahsedilmesi de konuya destek verici mahiyettedir.
3. Göreve Dönüşün Gerçekleştirilme İşlemi: Atama
657 sayılı Devlet Meurları Kanununun konuyu düzenleyen 93. maddesine göre;
1-) Kamu görevindeyken emekliye sevkedilenlerin ya da istekleri ile emekli olanların, görevin gerektirdiği şartları taşıdıkları ve yaş haddini aşmadıkları sürece göreve dönebilmeleri, boş kadro olması ve “atamaya yetkili amir”inin takdir yetkisini içeren onayına bağlıdır.
2-) Bu anlatılanlardan da anlaşıldığına göre, emeklinin atanacağı memuriyet emekliye ayrıldığı görev olup atama adaylığa değil asıl memurluğa atamadır (Derdiman 2015: 398). Bu konuda 685 sayılı KHK’da (bunun kanunlaştırıldığı 7075 sayılı kanunda) yer alan, farklı yerlere ve görevlere atamak gibi, öngörülebilecek yasal istisnalar da muteberdir.
3-) Kamu görevinden çıkarılan emeklilerden göreve iade edilenlerin görevlerine başlamaları için; görevin gerektirdiği nitelikleri kaybetmemiş ve yaş haddini aşmamış olmaları gerekmektedir. Danıştay İçtihatları Birleştirme Kurulu kararında (Danıştay 1989) bu husus, “ilk kez kamu görevine girdikleri tarihte bu görev için yasa ve yönetmeliklerde öngörülen nitelikleri kaybetmemiş olmaları” şeklinde somutlaştırılmıştır. Bunların atanmaları için atamaya yetkili amirin takdir yetkisinin varlığından söz edilemez. Bu makamın yapacağı işlem atama işlemlerini yapmak konusunda bağlı yetki olmalıdır.
Sonuç
Kamu görevinden görevdeyken emekli olanlardangörevin gerektirdiği yasal şartları taşıyor ve görev için öngörülen yasal yaş haddini aşmamış olanlar; ancak 5335 sayılı kanunla ve diğer kanunlarla (kişi ve/veya görev yönünden) öngörülen yasaklamalar kapsamına alınmamış görevlere atanabilirler. Yalnız bu atama için, boş kadronun bulunması ve atamaya yetkili amirin takdir yetkisine göre atama onayı vermesi de gerekmektedir (DMK m. 93). Yukarıda değinilen yasaklama kapsamındaki görevlere atanma mümkün değildir.
Bir kimsenin emekliliğini kamu görevinden çıkarıdıktan sonra istemesi çalışırken emekli olmak istemediğine de işaret olabilecektir. Bu kişilerin örneğin geçim sıkıntısı çekmemek gibi sebeplerle, yasal haklarını saklı tutarak emekliliklerini istemiş olmaları da mümkün ve muhtemeldir. Bunlardan da anlaşılacağı üzere, kamu görevinden çıkarıldıktan sonra emekli olma istemin, “emekli olma isteminin tümüyle hür iradeye dayanması” şartını kısmen veya tamamen işlevsizleştirici etkisi olacaktır. Bu kişilerin, kamu görevinden çıkarılma sebeplerinin kalkmasından dolayı, yukarıda değinilen şekillerde görevlerine döndürlmeleri mümkün olabilecektir. Bu şekildeki iadede yaş haddini aşmamış ve görevin gerektirdiği nitelikleri taşır olmak gereklidir. Atama konusunda 5335 sayılı kanun veya diğer kanunlarda yer alan dönüş yasaklarına da esasen itibar edilmemelidir. DPB, görüşlerinde, mamülen emekli olanların yeniden göreve dönüşleri bakımından da 5335 sayılı kanunda öngörülen yasakların nazara alınmayacağına işaret etmiştir (DPB 2014).
Kaynakça :
Başvuruyorum 2018. https://basvuruyorum.com/smf/basvuruyorum-forum/ohal-komisyonu-iadeler-ve-gundem-okuma lari/65 760/ (22.04.2018).
Başvuruyorum 2018a. https://basvuruyorum.com/smf/basvuruyorum-forum/ohal-komisyonu-iadeler-ve-gundem-okumalari/42 900/ (29.01.2018).
Danıştay 1989. Danıştay İçtihatları Birleştirme Kurulunun 07.12.1989 tarihli ve esas: 1986/4, karar: 1989/6 sayılı kararı.
Danıştay 2005. Danıştay Onbirinci Dairesinin 23.5.2005 tarihli ve Esas: 2003/234, Karar: 2005/2615 sayılı kararı.
Danıştay 2010. Danıştay 8. Dairesinin 24.10.2010 tarihli ve esas: 2009/4695 karar: 2010/2033 sayılı kararı
Derdiman, R. Cengiz 2010. İdare Hukuku, Yeniden Gözden Geçirilmiş ve Yeni Düzenlemelere Göre Güncellenmiş 3. Baskı, Aktüel Yayınları, Bursa.
Derdiman, R. Cengiz 2015. İdare Hukuku, Genişletilmiş ve Güncellenmiş 5. Baskı, Aktüel Yayınları, Bursa.
Derdiman, R. Cengiz 2018. http://www.hukukiyaklasim.com/sorularla-hukuk/memuriyete-yeniden-baslayan-emekli-memur-hangi-kanuna-tabi-olur/, (30.08.2018).
DPB 2014. Devlet Personel Başkanlığının 18/04/2014 tarihli ve 1884 sayılı görüşü, nakleden: Yeni Akit 15 Mart 2016, https://www.yeniakit.com.tr/haber/malulen-emekli-olanlar-yeniden-memur-olabi lir-mi-147880.html, (27.08.2018)
DPB 2018. Devlet Personel Başkanlığınca Milli Eğitim Bakanlığına (Eskişehir İl Milli Eğitim Müdürlüğüne) yazılan 27.01.2018 tarihli ve 31292642-622.02-E.712 sayılı yazı.
Memurlar Net 2017. http://www.memurlar.net/haber/682675/ihrac-olduktan-sonra-emekli-olan-iade-edilirse-nasil-hareket-edilmeli. (26.07.2017).
Dikkat :
1-) Bu yazının, yasalara uygun şekilde kaynak gösterilip atıf yapılarak kullanılması hariç, rızamız ve iznimiz alınmadan başka yerlerde yayımlanamayacağını ve kullanılamayacağını hatırlatmak isteriz. Bu hususta Yasal Uyarı sayfasını da kontrol edebilirsiniz.
2-) Bu makaleye atıf yapılması halinde:
R. Cengiz Derdiman, “Emekli Olan Memurların Görevlerine Dönmeleri Mümkün müdür?”, Hukuki Yaklaşım Sitesi, ……………. Erişim Tarihi: ../../20..
Şeklinde kaynak gösterilmesi gerekmektedir.
3-) İznimiz ve rızamız alınması kaydıyla diğer kullanımlarda da mutlaka:
Kaynak: R. Cengiz Derdiman, “Emekli Olan Memurların Görevlerine Dönmeleri Mümkün müdür?”, Hukuki Yaklaşım Sitesi, ……………. Erişim Tarihi: ../../20..
Şeklinde kaynak gösterilmelidir.
