Prof. Dr. R. Cengiz Derdiman
Tanım ve Kapsam
Batı [Avrupa Birliği (AB)] hukukunda son dönemde varlığından bahsedilmeye başlanan “unutulma hakkı”, kişilerin kendilerine ilişkin verilerin toplum hafızasından kaldırılması hakkıdır. Unutulma hakkı esasen dijital dünyada, kişilerin, kendi haklarında internette paylaşılan bilgi ve belgelerin kaldırılması kapsamında değerlendirilmektedir.
Ancak, kişilerin haklarında toplumda olumsuz şekilde tanınmalarına sebep olan ya da rencide edici olan diğer platformlarda yer alan bilgilerin kaldırılması da unutulma hakkının bir gereği olmalıdır.Nitekim bir Yargıtay Kararı da, bu hakkın, yalnızca dijital ortamdaki değil, kamunun kolayca ulaşabileceği diğer yerlerdeki kişisel verileri de kapsadığını belirtmiştir.[1]
“Unutulmayı talep hakkı”; üçüncü kişilerin elinde ya da kamuoyunda paylaşımda bulunan kişisel verilerini uyulması kaydını da içeren silmeyi talep hakkı olarak ifade edilebilir. Talep eden hak sahibi, “unutulma hakkı ile geçmişindeki yaşanan talihsiz bir olayın unutularak geleceğini serbestçe şekillendirmek, diğer bir deyişle hayatında, yeni bir sayfa açma (imkânı verilmesini) istemektedir.”[2]
Unutulma Hakkı Kişisel Veri İlişkisi ve Yasal Durum
Unutulma hakkı, kişisel verilerin silinmesini isteme imkânı veren ve muhatap şahsın bu talebe uyma yükümlüğünü doğurucu etkiye sahip bir haktır.
6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK), kişisel verilerin işlenmesinde özel hayatın gizliliğine riyaet bakımından uyulacak usul ve esaslarını belirmeyi amaçlamıştır (madde 1). KVKK’nın 3/1. maddesinin “d” bendine göre “Kişisel veri, kimliği belirli veya belirlenebilir gerçek kişiye ilişkin her türlü bilgiyi”, ifade etmektedir. KVKK’nın 3/1-e maddesi (= 3. maddesinin 1. fıkrasının e bendi), kişisel verilerin işlenmesini bu verileri toplama, paylaşma ve benzeri usullerle kullanma şeklinde açıklamaktadır. KVKK, kişisel verilerin gerekmedikçe kullanılamayacağını gerektiğinde de ölçülülük ilkesine uygun olarak kullanılacağını, işlenme sebeplerinin ortadan kalkması halinde silinmesini emretmektedir (madde: 7). Bu kanun, kişisel verileri isteyen makam ya da mercilerin hangi amaçla nerede niçin kullanacaklarını da bildirmeleri gerekmektedir. Herkesin, veri sorumlularından kendileri hakkında kişisel veri işlenip işlenmediğini öğrenme, haksız veri işlenmesinden doğan zararların giderilmesini ve tazminat isteme hakları mevcut bulunmaktadır. KVKK bu konuda çok ayrıntılı hükümler koymuştur.
Unutulma hakkıyla birlikte düşünülebilecek olan kişisel “verileri taşıma hakkı”[3] da nihayetinde verilerin bulunduğu yerden kaldırılması içermekte olsa da içeriği ve sonucu açısından unutulma hakkı ile eş anlamlı değildir. Unutulma hakkı, kişilerin hayatlarında “yeni bir başlangıç” yapma fırsatı sağladığı gibi, daha önce yapılan hataları nedeniyle sosyal hayatta kaybettiklerini kazanma imkânı ve cesareti vermiş olmaktadır.[4]
Unutulma Hakkını Dile Getiren Örnek Kararlar
Bu konuda Mr Costeja González adlı bir avukat Google arama motorunda kendisi hakkında evvelce olmuş bir olaya ilişkin bilgilerin silinmesi için mahkemeye başvurmuş, mahkeme bu talebe uygun karar vermiştir. Bu sefer Google konuyu İspanyol yargı mercilerinde temyiz edince, temyiz mercii davayı üyesi olduğu Avrupa Birliği Adalet Divanına (ABAD’a) taşımıştır. Konu ABAD tarafından, 13 Mayıs 2014 tarihinde karara bağlanmıştır. ABAD bu kararının gerekçesinde 95/46 sayılı Bireylerin Kişisel Verilerinin İşlenmesi ve Serbestçe Dolaşımı Karşısında Korunmasına İlişkin Direktif’in ilgili hükümlerine yer vermiştir.[5] Buna göre, insanlar, artık, kendi haklarında çok önceleri kamuoyuyla paylaşılan bilgilerin yayın organlarından/yayından kaldırılmasını, ABAD tarafından verilen Google Spain SL, Google Inc/İspanya kararında kabul edilen unutulma hakkı kapsamında isteyebilmektedirler. Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu da, bu karara atıf yaptığı 2013/5653 sayılı bir kişisel başvuruya ilişkin kararında, “kişilerin geçmişlerine ilişkin bilgilerin unutulmasını isteme haklarını” kabul etmiştir.
Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun yukarıda anılan kararı da unutulma hakkını tafsilatıyla incelemektedir.
Unutulma Hakkının, Çatıştığı Diğer Haklarla Uzlaştırılması Sorunu
Bu bilgilerden görüleceği üzere, unutulma hakkı, haber yayma ya da bilim ve sanat hürriyeti gibi haklarla çatışma halinde olabilir. Unutulma hakkı isimsiz bir hürriyet olarak görülmelidir. Bu çerçevede, temel hakların aralarındaki çatışmalar, bunların kamu yararına en uygun şekilde uzlaştırılması ile giderilebilir. Örneğin, bir kimsenin, başından geçen talihsiz olayın, toplum hafızasında etkisini yitirdikten sonra, tekrar hatırlanmasına mani olmak için unutulma hakkı kapsamında silinmesini istemek mümkündür. Yine böyle bir olayda, kişinin kimliği gizlenmesi olayın kişi ile bağlantısını unutturmaya yetiyorsa, bu yöntemle yetinilmesi hakların ölçülü olarak sınırlandırılması ve dengelenmesi imkânı verecektir.
Bunun için yayınlanmış talihsizliğin ya da üzerinden geçen zaman ve diğer hususlar her bir somut olaya göre belirlenecektir. Kamuoyuna verilen kişiler için talihsiz ve istenmeyen bilgilerin ya da haberlerin unutulma hakkına konu olması için üzerinde ne kadar süre geçmesi gerektiğinde toplum hafızasında etkisiz hale geleceği, makul insan aklıyla yaklaşık olarak kestirilebilir.
Hakaret ve iftira sayılabilecek bilgiler ise insan onuruna saldırının derhal giderilmesi için, unutulma hakkı kapsamında hemen unutulması gereken içeriktedirler.
Unutulma Hakkının Sonuçları
1-) Bir kimsenin hakkında yayımlanan gerçek ama artık unutulması istenen bilgi ve belgelerin silinmesini uyulması kaydıyla talep etme bir haktır.
Unutulma hakkı, kişinin kendisi ile ilgili verilerin bulunduğu yerden veya internet ortamından bir kopyası bile bırakılmadan silinmesi, tamamıyla veya bir kısmıyla bir daha yayımlanmaması sonucunu doğurur.
2-) Unutulma hakkı, alınmış adli cezalar ya da dâhil idari nitelikli hiçbir cezayı veya disiplin cezasını kaldırmaz. Çünkü genel ya da özel af niteliğinde de değildir. Hukuka aykırı, soyut ve dayanaksız bilgi, belge ve yazıların unutulma hakkı kapsamında olsa da olmasa da herhangi bir cezaya dayanak teşkil etmeleri uygun değildir.
3-) 657 sayılı Devlet Memurları Kanununda (DMK’da) yazılı olan ve memuriyete girmeyi ebediyen yasaklayan suçlardan kesin mahkûmiyet kararı bulunsa bile, unutulma hakkının kamu hizmetlerine girmeye olumlu katkıda bulunabileceği değerlendirilmektedir. Şöyle ki;
DMK anılan bu suçlar için koyduğu kamu hizmetlerine giriş yasağını süre ile sınırlamamaktadır; ancak, bize göre muteber olanın belli bir süreyi doldurduktan sonra memuriyete giriş imkânın olabileceği yönündeki uygulamadır. Bu doğrultuda, “yasak hakların iadesi ceza mahkûmiyetinden doğan müebbet (ömür boyu) hak yoksunluklarının giderilmesini sağlar”[6] ve geleceğe yönelik sonuç doğurur.[7]
Belirtmek gerekir ki; kamu hizmetlerine giriş şartlarının kaybı, aynı zamanda memuriyetin sona erme sebebidir. Dolayısıyla memuriyette işlenen bu tür suçlardan kesin mahkûmiyet, memuriyetin, bir daha memurluğa girememek üzere sona ermesidir.[8]
4-) Diğer kanunlarda yer alan kamu hizmetine girmeyi süresiz engelleyen suçlar bakımından da bir üstteki değerlendirmeler geçerli olacaktır.
5-) Kişilerin başlarından geçen talihsiz ve/veya üzücü olayların bir süre sonra, unutulmasını istemek hakkı çerçevesinde silinmeleri ve kaldırılmaları gerekmektedir.Bu durumda, soyut, hiçbir dayanağı olmayan, eleştiri hakkını aşan, rencide edici ithamların ve bilgilerin haydi haydi ve derhal silinmesi mümkün olabilecektir.
Dipnotlar
[1] Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 17.6.2015 tarihli esas: 2014/4-56, karar: 2015/1679 sayılı kararı
[2] Yukarıda anılan Yargıtay Kararı.
[3] Serdar Gülener, “Dijital Hafızadan Silinmeyi İstemek: Temel Bir İnsan Hakkı Olarak ‘Unutulma Hakkı’”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, sayı: 102, yıl 2012, ss: 219-240, s. 220, dipnot: 3.
[4] Aydın Akgül, “Kişisel Verilerin Korunmasında Yeni Bir Hak: “Unutulma Hakkı” Ve Ab Adalet Divanı’nın “Google Kararı”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, sayı: 116, yıl: 2016, ss: 11-38, s. 17.
[5] Akgül, adı geçen makale, s. 31.
[6] Çetin Arslan, “Yasaklanmış Hakların Geri Verilmesi (5352 sayılı Adli Sicil Kanunu md.13/A)”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, c.56 sayı: 4 yıl: 2007, ss: 1-53, s. 4, 43.
[7] R. Cengiz Derdiman, İdare Hukuku, 16 Nisan 2017’de halkoyuyla kabul edilen Anayasa Değişikliklerine ilişkin 6771 sayılı kanun ve mevzuattaki diğer değişikliklere göre Güncellenmiş ve gözden geçirilmiş 6. baskı, Aktüel Yayınları, Bursa, 2017, s. 271; Arslan, adı geçen makale, s. 5, 42.
[8] Derdiman, adı geçen eser, s. 271.
Dikkat :
1-) Bu makalenin, yasalara uygun şekilde kaynak gösterilip atıf yapılarak kullanılması hariç, rızamız ve iznimiz alınmadan başka yerlerde yayımlanamayacağını ve kullanılamayacağını hatırlatmak isteriz. Bu hususta Yasal Uyarı sayfasını da kontrol edebilirsiniz. 2-) Bu makaleye atıf yapılması halinde: R. Cengiz Derdiman, “Unutulma Hakkı Nedir ve nasıl bir hukuki sonuç doğurur?”, Hukuki Yaklaşım Sitesi, ……………. Erişim Tarihi: ../../20.. Şeklinde kaynak gösterilmesi gerekmektedir. 3-) İznimiz ve rızamız alınması kaydıyla diğer kullanımlarda da mutlaka “Kaynak: R. Cengiz Derdiman, “Unutulma Hakkı Nedir ve nasıl bir hukuki sonuç doğurur?”, Hukuki Yaklaşım Sitesi, ……………. Erişim Tarihi: ../../20.. Şeklinde kaynak gösterilmelidir.
