Bakaya, askerlikte sevke tabi olduğu halde sevkini yaptırmayanlar veya sevke dildiği birliğe katılmayanların durumunu anlatmaktadır. Yoklama kaçağı ya da bakaya haline düşmüş olmak, bedelli askerlik talebi engelleri içinde yer alıyor. Kanun ve Askerealma Yönetmeliğine göre, bakaya ya da yoklama kaçağı haline düşmemiş olmak kaydı ile; askerliğe fiilen başlamadan evvel, bedelli askerlik yapabilme talebinde bulunulabilmektedir. Konuya ilişkin olarak aşağıda yapılan açıklamalar; mevzuat hükümleri doğrultusundaki kanaat ve değerlendirmelerimizi içermektedir.
Kanun, bakaya ya da yoklama kaçağı olanlar, kanunda yazılı haklı sebeplerin varlığı halinde, öngörülen yasal idari para cezasından muaf tutulmaktadırlar. Örneğin, sevk döneminde istirahat zorunluluğunun sağlık kurumundan alınan raporla ispat edilmesi bu muafiyet için yeterli görülmüştür.
Kanuna göre bedelli askerlik talebinde bulunmak bunun hak etmiş olmak için yeterli değil. Bedelli talebinde bulunanların sayısının ihtiyaçtan fazla olması halinde bunlar içinde seçilenler bedelliyi hak etmiş olmaktalar. Bedelli askerliğe engel bir durum bulunması ise, talebin reddini gerektirmektedir.
İdari para cezasından muafiyeti gerektiren bu haklı sebebin varlığı halinde, fiilen askerliğe başlamamış kişilerin bedelli talebinde bulunabilmeleri Anayasanın 2 ve 5. Maddelerindeki, hukuk devleti, adalet ve hakkaniyet ilkelerinin gereği olacaktır.
Aşağıda bakaya kalanların bedelli askerlik yapıp yapamayacaklarına ilişkin kapsamlı izahat, yedek subaylı örneği üzerinden geliştirilmiştir.
7179 sayılı Askerealma Kanununda;
1-) “Bakaya: Sevke tabi olduğu hâlde sevkini yaptırmayanlar ile sevk edildiği birliğe katılmayanları,” belirtmektedir.
2-) “İstekli sayısının bedelli askerlik için belirlenen sayıdan fazla olması hâlinde, bedelli askerlikten yararlanabilecek olanlar kura ile seçilir.” Bedelli hakkından vazgeçenlere de yeni bir hak verilmez.” (madde: 9/2)
3-) “Bedelli askerlik hizmetinden; fiilî askerlik hizmetine başlayanlar, bakaya durumunda bulunanlar ve yoklamasının yapıldığı tarihte yoklama kaçağı veya saklı olanlar yararlanamazlar.” (madde: 9/6).
7179 sayılı kanunun bu 9. maddesinin gerekçesine göre de: “Fiili askerlik hizmetine başlamamak, bakaya durumunda bulunmamak ve yoklamasının yapıldığı tarihte yoklama kaçağı veya saklı olmamak şartıyla, istekli olanlardan Bakanlıkça belirlenecek sayıda yükümlünün öngörülen bedel miktarını ödemeleri ve bir aylık temel askerlik eğitimini tamamlamaları halinde askerlik hizmetini yerine getirmiş sayılması öngörülmüştür.”
Askere Alma Yönetmeliğinin 61. maddesinde de bedelli askerlik yapma talebinde bulunabilmek için, “Askerlik çağına girmiş yükümlülerden herhangi bir yaş sınırlandırması olmaksızın fiilî askerlik hizmetine başlamamış olmak”tan başka, “Bakaya olmamak” da gerekmektedir. Bu durumda bakaya olmak bir tarafa bırakılırsa, fiili askerlik hizmetine kadar bedelli talebinde bulunma imkânı vardır.
4-) “Yedek subay ve yedek astsubay adayı statüsündeki bakayalar ise ele geçirildikten sonraki ilk celp döneminde sevk edilirler. Bunlardan bu Kanunda yazılı bir mazeret nedeniyle ertelemesi yapılanlar erteleme bitimini müteakip ilk celp döneminde sevk edilir.” (madde: 21/5). Aynı kanuna göre, bunlara barışta (savaş olmayan hallerde) 24. maddedeki idari para cezası da uygulanır. Yalnız bu ceza kesinleştikten sonra yine örneğin 4 ay içinde teslim olmayanlar 1632 sayılı kanunun 63. maddesine göre hapis cezasına çarptırılırlar.
Bakaya kalanlara İdari Para Cezası ve Bakaya Kalmada Haklı Mazeretler
Kanun 23. maddesinde tutuklu veya hükümlü olanlar ya da istirahatini gerektiren hastalığını sağlık kurumundan alacağı raporla belgelendirenler veya eşinin veya ikinci derece dahil hısımlarından birisinin hayati tehlikede olması ya da bunlardan birisinin: sevkten önceki ya da sonraki 15 gün içinde ölümü ya da evlenmesi; sevkten önceki veya sonraki 2 ay içinde çocuğunun doğması hallerinde; bu mazeretlerinin belgelendiren belge ile askerlik şubesine başvurduklarında /kendilerine, “bakaya”dan idari para cezası uygulanmaz. Bu hallerde 1632 sayılı kanunun 63. maddesine göre de hapis cezası verilemez.
Bu mazeretlerin bedelli askerlik ya da yedek subaylık hakkını kaldırmayacağına dair bir yasal hüküm yoktur. Zira, bu maddenin gerekçesinde:
“Bu mazeret hallerinde yükümlülerin bakaya durumuna düşerek cezai yaptırıma maruz kalmadan bu mazeretlerine binaen sevklerinin geriye bırakılması amaçlanmıştır.” denmiştir. Bu sebeple bu mazeretler, yedek subaylık ya da bedelli askerlik hakkını kabul etmeyi gerektirebilmelidir. Ancak 7179 sayılı kanunun yukarıda yazılı 9/2. maddesine göre şahıs yedek subaylığı tercih ettiyse, bedelli hakkından vazgeçmiş olmaktadır. Başlangıçtaki bu durum, ister istemez, sadece yedek subaylık hakkını talep etme imkanı verebilecektir.
Bakaya kalanların bedelli talebinin mümkün olup Olamayacağına ilişkin sonuç ve özet:
Yedek subay olarak askere sevk edilecekken bakaya kalan kimsenin bedelliden yararlanması mümkün değildir. Çünkü, fiilî askerlik hizmetine başlayanlar veya bedelliden vazgeçenler yeniden bedelli talebinde bulunamazlar. Kişi başlangıçta yedek subaylığı tercih ettiği için de bedelliden vazgeçmiş diye yorumlanabilir.
7179 sayılı bu kanun, 23/1. maddesinde yazılı sağlık kurumundan alacakları istirahat raporları gibi mazeretlerle askerlik şubelerine başvuranlar için bakayalar için 24. maddede öngörülen idari para cezalarının verilmeyeceğini belirtmiştir. Bu halde kanunda sadece idari cezanın uygulanmayacağı yazılsa da; bu maddenin gerekçesinde yazılı “Bu mazeret hallerinde yükümlülerin bakaya durumuna düşerek cezai yaptırıma maruz kalmadan bu mazeretlerine binaen sevklerinin geriye bırakılması amaçlanmıştır.” tespiti doğrultusunda verilecek dilekçeyle yedek subaylık talep edilebilir.
Kaldı ki 7179 sayılı kanunun yedek subaylığa engel haller içinde bakayaya kalmak sayılmamıştır.
Ama asıl konu olan bedelli talebinde bulunulup bulunulamayacağı hususunda ise; bakaya kalmanın kanundaki haklı sebepleri varsa normalde fiili askerlik hizmetine henüz başlanmamış olduğu gözetilerek; kanunun 9. maddesindeki bu yönde yer alan hükmü Yönetmeliğin 63. maddesi pekiştirdiği için, verilecek dilekçede bu gerekçeler yazılarak bakayanın haklı mazeretleri varsa bedelli talebinde bulunulabilir. 30 gün içinde olumlu cevap alınmazsa, olumlu sonuç alınma ihtimali zor olsa da, deneyelim eksik kalmasın denirse, dava yolu da denenebilir.
Yazar: Prof. Dr. R. Cengiz Derdiman e posta: rderdiman@hukukiyaklasim.com
Dikkat :
1-) Bu makalenin, yasalara uygun şekilde kaynak gösterilip atıf yapılarak kullanılması hariç, rızamız ve iznimiz alınmadan başka yerlerde yayımlanamayacağını ve kullanılamayacağını hatırlatmak isteriz. Bu hususta Yasal Uyarı sayfasını da kontrol edebilirsiniz.
2-) Bu makaleye atıf yapılması halinde:
R. Cengiz Derdiman , “Bakaya Kalan Bedelli Askerlik Yapabilir mi”, Hukuki Yaklaşım Sitesi, ……………. Erişim Tarihi: ../../20..
Şeklinde kaynak gösterilmesi gerekmektedir.
3-) İznimiz ve rızamız alınması kaydıyla diğer kullanımlarda da mutlaka:
Kaynak: R. Cengiz Derdiman, “Bakaya Kalan Bedelli Askerlik Yapabilir mi”, Hukuki Yaklaşım Sitesi, ……………. Erişim Tarihi: ../../20..
Şeklinde kaynak gösterilmelidir.
